یادداشت، چرا ازبکستان باید کانون توجه اصلی ایران در آسیای مرکزی باشد؟ - مجله یگانه

از وبلاگ شامران دیدن فرمایید و کلی مقاله و خبر جالب مطالعه نمایید.

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، دوشنبه گذشته اولین پرواز مستقیم از تهران به مقصد تاشکند انجام گرفت. این پرواز نقش ویژه و بسیار مهمی در تعاملات دو کشور ایفا می نماید. متعاقب آن نیز نمایشگاه اختصاصی کالاهای ایرانی با حضور نمایندگان بیش از 100 شرکت از کشورمان در تاشکند، پایتخت ازبکستان برگزار گردید. پیش تر نیز در چارچوب همکاری های ترانزیتی در کردور شمال-جنوب و نیز کریدورهای چندجانبه نظیر ازبکستان- ترکمنستان- ایران- عمان دو کشور همکاری هایی را ترتیب داده اند. علاوه بر این، در حوزه مسائل سیاسی امنیتی نیز تهران و تاشکند همکاری های سازنده ای را در مساله افغانستان که با میانجی گری و مشارکت فعال ازبکستان در حال پیگیری است، به انجام رسانده اند. در حاشیه اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی نیز روسای جمهور دو کشور نخستین ملاقات خود را به انجام رسانده و وزرای خارجه نیز طی 2 سال اخیر چندین سفر و ملاقات با یکدیگر داشته اند.

این فرایند نشان گر یک جهش قابل توجه در مناسبات دو کشور از سال 2017 به بعد است. با این حال، به نظر می رسد در جمهوری اسلامی ایران می بایست توجه بیشتری به ازبکستان اجرا شده و این کشور به عنوان مرکز اصلی تعاملات ایران در آسیای مرکزی قرار بگیرد. تا پیش از این، تاجیکستان این نقش کلیدی را در میان کشورهای آسیای مرکزی به عنوان کانون اصلی توجه جمهوری اسلامی ایران ایفا می کرد. اما از سال 2015 و پس از سردی روابط دو کشور، این صندلی به مرور کمرنگ و کمرنگ تر گشت.

در حال حاضر اگرچه روابط تهران و دوشنبه در حال بهبود است، لکن، بازگشت به صندلی سابق همچنان از سوی تحلیل گران محل تردید است. از همین جهت، بسیاری بر این عقیده اند که ازبکستان می تواند به طریق اولی این نقش کلیدی و محوری را در آسیای مرکزی ایفا کند. به ویژه پس از اصلاحات اساسی که از سال 2017 هم زمان با روی کار آمدن شوکت میرضیایف در این کشور صورت گرفت، فرصت های نوظهور قابل توجهی در این کشور پملاقات شد که توجه بسیاری از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران را برای توسعه مناسبات به خود جلب نمود. این موضوع در کنار مزیت های نسبی ازبکستان می تواند به نحو قابل توجهی برای جمهوری اسلامی ایران مطلوب باشد.

ازبکستان پرجمعیت ترین جمهوری آسیای مرکزی است. بر اساس آخرین برآوردها جمعیت این کشور بیش از 32 میلیون نفر است، که تقریبا معادل نیمی از جمعیت کل کشورهای آسیای مرکزی است. متعاقب این موضوع می توان گفت که بزرگ ترین بازار منطقه نیز در اختیار ازبکستان است. در کنار این موضوع، ساختار مالی این کشور نیز برای توسعه تعاملات بسیار مناسب تر است. زیرساخت های صنعتی و تجاری در ازبکستان بسیار گسترده تر از جمهوری های دیگر بوده و این کشور در مقایسه با دیگر جمهوری ها، اتکاء کمتری به صادرات انرژی و منابع معدنی خام دارد. همچنین با اصلاحات اجرا شده طی 2 سال اخیر در ساختار مالی این کشور، ریسک سرمایه گذاری بسیار پایین تر آمده و در حال نزدیک شدن به شرایط بسیار مطلوب قزاقستان است.

در کنار این موضوع باید به ساختار سیاسی این کشور نیز توجه ویژه ای داشت. در حال حاضر ازبکستان به یک کشور نسبتا باز در مقایسه با دیگر جمهوری های شوروی سابق بدل شده است. در کنار این، می توان به این موضوع اشاره داشت که ازبکستان قدرتمندترین جمهوری آسیای مرکزی، به لحاظ شاخص های سخت افزاری و نرم افزاری قدرت است. متعاقب این امر، ازبک ها دارای بیشتر نفوذ در منطقه محسوب می شوند. از طرف دیگر نیز، ازبکستان از سال 2017 به بعد باثبات ترین و پویاترین سیاست خارجی منطقه را از خود به نمایش گذاشته است. انعطاف زیاد، چندجانبه گرایی، تعامل گرایی به جای تقابل گرایی، رویکرد متوازن و خروج از انزواگرایی، اصلی ترین مشخصه های سیاست خارجی ازبکستانِ پساکریم اف بوده است.

در حوزه ژئوپلیتیک نیز ازبکستان از موقعیت منحصر به فرد و ویژه ای برخوردار است. این جمهوری تنها کشور منطقه است که با هر 4 جمهوری دیگر آسیای مرکزی همسایه بوده و در جنوب نیز با افغانستان مرز مشترک دارد. همین امر سبب شده تا مزیت های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک این کشور در حوزه هایی نظیر ترانزیت مورد توجه قرار بگیرد.

در کنار این موارد، ازبکستان مزیت های منحصر به فرد دیگری برای جمهوری اسلامی ایران دارد. مهم ترین وجهه آن در بر داشتن شهرها و مراکز مهم فرهنگی و تاریخی پارسی زبان همچون سمرقند، بخارا و خوارزم است. این محور مشترک می تواند نقش بسیار ویژه ای در تعاملات دو کشور ایفا کند. از سوی دیگر نیز، باید اشاره داشت که طی سال های پس از استقلال، با حضور اسلام کریم اف در ریاست جمهوری این کشور و نگاه های خاص وی به سیاست منطقه و به ویژه نسبت به جمهوری اسلامی ایران، این مزیت ها به صورت بالقوه باقی مانده بودند. با این حال، از سال 2017 به بعد شرایط بسیار مساعدی برای توسعه مبادلات و مناسبات دو کشور فراهم آمده است.

در خاتمه باید اشاره نمود، قرار دریافت ازبکستان به عنوان کانون توجه جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی، تناقضی با رویکرد متوازن و متعادل سیاست خارجی کشورمان ندارد. توجه بیشتر به این کشور در حقیقت عین توازن، بر مبنای توجه بیشتر به ظرفیت های بیشتر است. مادامی که روابط با تاجیکستان به سطح مطلوب نرسیده است، می توان ازبکستان را یک آلترناتیو بسیار قدرتمندتر در نظر گرفت.