عقیقه چیست؟ ، روش انجام عقیقه چگونه است؟ - مجله یگانه

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، اگر به هر علتی در روز هفتم عقیقه انجام نگرفت تا هنگام بلوغ فرزند بر پدر مستحب است که عقیقه نماید و اگر انجام نداد بعد از بالغ شدن فرزند، بر خودش مستحب می باشد. عقیقه در حقیقت هم شکر است و هم بیمه کردن فرزند از بلاها، همانطوری که در روایت هست هر فرزندی در گرو عقیقه است. اگر حیوانی برای عقیقه یافت نشد، مستحب است صبر کنند تا بدست آمده و سپس عقیقه کنند.

مشهور میان علما این است که عقیقه گوسفند، شتر یا بز باشد؛ که اگر شتر بود، پنج سال داشته باشد و اگر بز بود 1 سال و بیشتر و اگر گوسفند باشد، حداقل شش ماهه باشد. بهتر این است که عقیقه کور، لاغر، لنگ و گوش بریده نباشد و همچنین مغز شاخش شکسته نباشد. دیگر این که مکروه است که استخوان ها شکسته گردد.

از جمله سنت هایی که در عقیقه رعایت می گردد این است که از گوشت آن پدر و مادر فرزند نخورند و کراهت داشتن خوردن مادر بیشتر است و اینکه عقیقه را بپزند و به فقرا بدهند و به صورت خام تقسیم نکنند. در وقت ذبح گوسفند این دعا خوانده گردد: بسم الله و بالله، اللهم عقیقة عن فلان (به جای فلان نام نوزاد گفته گردد) لحم ها بلحمه و دم ها بدمه و عظم ها بعظمه. اللهم اجعل ها و قاء لآل محمد علیه و آله السلام.

عقیقه که به معنی قربانی کرن با آداب خاصی می باشد، مستحب است که در روز هفتم پس از تولد فرزند، بر کسی که قدرت مالی بر آن داشته باشد، انجام گیرد. اگر به هر علتی در روز هفتم عقیقه انجام نگرفت تا هنگام بلوغ فرزند بر پدر مستحب است که عقیقه نماید و اگر انجام نداد بعد از بالغ شدن فرزند، بر خودش مستحب می باشد.

1. شکی نیست که احکام الهی دارای ملاکات است و وجوب و حرمت و استحباب و کراهت آن ها بر اساس مصالح و مفاسدی است که اگر مصلحتی در حکم باشد و این مصلحت لازم باشد حکم واجب و الا مستحب است و اگر مفسده به گونه ای باشد که ترک آن لازم باشد حکم حرام و الا مکروه خواهد بود.

2. ملاکات احکام دو گونه هستند:

الف - به وسیله عقل و دانش بشری قابل فهم هستند.

ب - فوق عقل هستند یا دست کم بر ما روشن نیستند.

دسته دوم گاهی به وسیله خداوند و پیامبر و ائمه علیهم السلام علت حکم روشن شده است که اصطلاحاً به آن منصوص العله می گویند و گاهی به دلایلی که ما تفصیلاً نسبت به آن آگاهی نداریم علت احکام بیان نشده است. البته حکمت و فواید یک حکم دینی غیراز علت و عامل وجوب یا حرمت یا ...، حکم می باشد ممکن است ما به حکمت و فواید یک حکم دسترسی داشته باشیم، ولی به علت و عامل حکم دسترسی نداشته باشیم.

دقت در احکام می تواند ما را به برخی از منافع و حکمت ها و فواید آن رهنمون کند

3. حال که دقت در احکام می تواند ما را به برخی از منافع و حکمت ها و فواید آن رهنمون کند، درباره عقیقه هم وقتی دقت می کنیم می بینیم مطالبی وجود دارد. اول اینکه اسلام به حیات و زندگی انسان از تولد تا مرگ اهمیت می دهد و برای هرکدام دستوراتی خاص دارد و مسائلی مانند نام گذاری به نام نیکو، لقب نیکو، تراشیدن سر در روز هفتم و عقیقه در روز هفتم و بعدازآن یا کشتن گوسفند یا گاو..

ما می بینیم که در عقیقه مجموعه ای از مسائل مفید در این عمل خوابیده است که به آن ها اشاره می کنیم:

الف - آنچه که به طفل بر می گردد. مثل دعا کردن که در دعای عقیقه وجود دارد (اللهم لحم ها بلحمهم و دم ها بدمه. عظم ها به عظمه.) و این یعنی این عقیقه در واقع قربانی برای این طفل است.

ب- آنچه که به فقرا بر می گردد و ما می بینیم که به تبعیت اسلام در این قضیه اطعام و تصدق به فقرا صورت می گیرد و این همان چیزیست که مطلوب دین و مورد تأیید آیات و روایات است.

ج- آنچه که به مسائل اجتماعی برمی گردد که از مستحبات دعوت مؤمنین است و اسلام سفارش به دعوت مؤمنین و زیارت کردن همدیگر و رابطه محبت آمیز و انس الفت کرده است و در این ملاقات ها است که اهداف مورد نظر تحقق می یابند.

د- آنچه که به مسائل عاطفی برمی گردد، که خانواده طفل از اینکه مورد توجه هستند و مردم در خوشحالی آنان شرکت کرده اند، آرامش و دلگرمی پیدا می کنند.

هـ - علاوه عمل عقیقه یک نوع شکر گزاری از حضرت حق برای نعمت صاحب فرزند شدن، است. نعمتی که گویی در نعمت های دنیا همتا ندارد.

باید دانست که در عقیقه اموری است که توجه به آن ها لازم می باشد؛ یا مراعات آن ها اولی و مستحب است و یا اصل عقیقه بدون آن ها محقق نمی گردد، و آن ها عبارت اند از:

1. عقیقه حتما باید یکی از انعام ثلاثة باشد؛ یعنی یا از جنس گوسفند باشد که البته بز هم در این باب با گوسفند یک جنس به شمار میرود؛ و یا از جنس گاو باشد و یا از جنس شتر.

2. مستحب است برای مولود پسر حیوانی نر و برای نوزاد دختر حیوان ماده عقیقه گردد.

3. مستحب است عقیقه در هفتمین روز ولادت باشد؛ ولی اگر با عذر یا بدون عذر از روز هفتم تأخیر افتاد، استحباب آن ساقط نمی گردد، حتی اگر کودک بمیرد، باز هم مستحب است برای او عقیقه کنند. البته اگر قبل از زوال روز هفتم بمیرد، استحباب عقیقه ساقط می گردد؛ و اگر تا زمان بلوغ عقیقه نشد، مستحب است خودش برای خودش عقیقه کند. یعنی تا وقتی طفل بالغ نشده، استحباب و سنت بودن عقیقه برای پدر طفل است و پس از بلوغ، بر خود فرزند سنت است که برای خودش عقیقه کند.

بلکه اگر برای خودش در تمام مدت زندگی عقیقه نکرد، مستحب است برای او پس از مُردنش عقیقه کنند.

شرائط عقیقه

4. گفته شده: مستحب است شرائط حیوانی که برای قربانی تهیه می کنند، در حیوانی که برای عقیقه در نظر می گیرند هم جمع شده باشد؛ یعنی:

الف. حیوان سالم باشد.

ب. اگر شتر است، سنش کمتر از پنج سال نباشد.

ج. اگر گاو است، کمتر از دو سال نباشد.

د. اگر بز است، کمتر از یک سال کامل نباشد.

ه. اگر گوسفند است، کمتر از هفت ماه نباشد.

موارد مصرف عقیقه

5. مستحب است که پا و ران حیوان عقیقه را به قابله بدهند؛ بلکه در برخی اخبار وارد شده است که یک چهارم آن را و در برخی دیگر وارد شده است که یک سوم عقیقه را به قابله بدهند؛ و اگر یک چهارم آن را که مشتمل بر پا و ران است، به وی بدهند، بعید نیست که به هر دو استحباب عمل کرده باشند؛ و اگر کودک هنکام ولادت قابله نداشته باشد، همان مقدار را به مادر کودک بدهند تا او آن مقدار را به هر کس که خواست، صدقه دهد؛ و این صدقه اختصاص به فقراء ندارد، بلکه به هر کس دلش خواست، آن مقدار را می بخشد؛ و اگر قابله مادر بزرگ پدری نوزاد باشد یا زنی باشد که نان خور پدر کودک است، چیزی از عقیقه اختصاص به او ندارد.

6. مکروه است والدین کودک و هم کسانی که نان خور آن ها حساب می شوند، از عقیقه مصرف کنند و این کراهت در مورد مادر شدیدتر است.

7. گوشت عقیقه را می توان خام بین مؤمنین تقسیم کرد و می توان پخت و تقسیم کرد و همچنین می توان پخت و مؤمنین را دعوت کرد تا مصرف کنند و حداقل دعوت شدگان دَه نفر باشند. [و اگر خواستند گوشت را پخته یا خام تقسیم کنند، باز هم حداقل بین دَه نفر تقسیم کنند.]البته اگر بیش از دَه نفر باشند، افضل است.

8. دعوت شدگان یا کسانی که گوشت عقیقه بین آن ها تقسیم می گردد، فقط مؤمنین و اهل ولایت باشند.

9. مستحب است کسانی که گوشت عقیقه را مصرف می کنند، پس از آن برای کودک دعا کنند.

10. مکروه است که استخوان های عقیقه شکسته گردد، بلکه بهتر است آن ها را از یکدیگر از سر مفاصل جدا کنند؛ به گونه ای که استخوان ها نشکند.

11. شرط نیست که حتما پدر کودک برای او عقیقه کند، بلکه اگر دیگران هم مثل مادر طفل یا پدر بزرگ یا عموی او برای او عقیقه کنند، خوب است.

دعای عقیقه

مستحب است هنگام کشتن عقیقه دعا هایی را که وارد شده است، بخوانند و از خداوند تعالی بخواهند که عقیقه را فدیه قرار دهد؛ یعنی گوشت آن در مقابل گوشت کسی که عقیقه برای اوست، استخوان در مقابل استخوان، پوست در مقابل پوست و مو در مقابل مو باشد.

برخی از دعا هایی که در این مورد نقل شده، عبارت است از:

الف. ابراهیم کرخی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: هنگامی که عقیقه کردی، بر عقیقه بگو: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

ب. همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی که اراده کردی عقیقه را ذبح کنی، می گویی: یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ. سپس مولود را نام می بری و حیوان را ذبح می کنی.

ج. امام باقر علیه السلام هم فرمود: هنگام ذبح عقیقه بگو: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْعِصْمَةُ لِأَمْرِهِ وَ الشُّکْرُ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةُ بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ. و اگر کودک پسر است بگو: اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ کُلَّمَا [کُلَّ ما]صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَی سُنَّتِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.

نکات مهم

1. عقیقه از قربانیِ مستحب بهتر و لازم تر است. البته برخی از فقهاء فرموده اند: اگر کسی در روز عید قربان قربانی کند، به جای عقیقه محسوب می گردد و کفایت می کند.

2. صدقه دادن قیمت حیوانی که می خواهند عقیقه کنند، جایگزین عقیقه نمی گردد و از آن کفایت نمی کند؛ بلکه خوب است صبر کنند تا عقیقه میسّر گردد.