معرفی 5 قلعه پرتغالی ایران - مجله یگانه

این آثار مربوط به قلعه هایی است که برای دفاع و پشتیبانی و انبار تسلیحات ساخته بودند. ماجرای قلعه های متعدد پرتغالی ها در جنوب ایران را پیشتر گفته بودیم، حالا به معرفی آنها می پردازیم.

1. قلعه پرتغالی قرمز

یکی از این قلعه ها که به تازگی درباره آن خبرهای ناخوشایندی شنیده می گردد، مربوط به جزیره هرمز است. این قلعه شاید از همه قلعه های دیگری که توسط پرتغالی ها ساخته شده، معروف تر باشد چون قرمز رنگ است. قرمزی آن هم به دلیل برداشت خاک سرخ جزیره و نزدیکی آن به معدن خاک سرخ است. از آنجا که خاک سرخ جزیره روی این بنا طی سالیان دراز پخش شده، رنگ سنگ ها به سرخی درآمده است.

این بنای تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی در روزهای اخیر به دست اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان بازسازی شده اما آنقدر بازسازی نادرست بوده که هم کارشناسان به نحوه کار در آن ایراد گرفته اند و هم اخباری از ریزش بخش هایی از آن به گوش می رسد.

این قلعه در ضلع شمالی جزیره هرمز و درست در ساحل قرار گرفته است و از مهمترین قلعه هایی است که پرتغالی ها در سواحل خلیج فارس ساخته بودند. این بنای چند ضلعی نامنظم ساختمان بسیار محکمی با چندین برج در ارتفاع 12 متری دارد و دارای انبار تسلیحات و اتاق هایی با سقف های هلالی است. در تاریخچه این بنا آمده که این قلعه را امام قلی خان از سرداران شاه عباس فتح کرد. می گویند برای ساخت همین بنا 30 سال طول کشیده است چون قرار بوده برای مقابله با بومیان ایران استفاده گردد.

توپ های زنگ زده کنار قلعه پرتغالی ها هم در چندسال اخیر به رنگ قرمز درآمده است. اما هنوز داخل کلیسای آن به صورت کامل سرخ نشده است. پرتغالی ها سقف این کلیسا را با سنگ های مرجانی تزئین نموده اند تا نشان دهنده هنر و ذوق معماری آنها باشد. به همین دلیل ستون های کلیسا هم شبیه به نخل است.

2. قلعه پرتغالی ها در بندر لافت قشم

قلعه پرتغالی ها تنها در جزیره هرمز نیست بلکه در رأس الخیمه و عمان هم مشابه آن وجود دارد. یکی دیگر از معروف ترین قلعه های دوران پرتغالی ها در جزیره قشم است.

قلعه پرتغالی های جزیره قشم هم زمانی ساخته شد که عثمانی ها با تشکیل امپراتوری راه ابریشم را از بین بردند و موجب قطع ارتباط بین آسیا و اروپا شدند. پرتغالی ها به وسیله خلیج فارس وارد ایران شدند تا بتوانند روی آب های خلیج فارس تسلط داشته باشند. به همین دلیل هر جا که وارد می شدند، قلعه ای دفاعی می ساختند. تسلط پرتغالی ها یک قرن طول کشید. راوی این اتفاقات میراث به جا مانده از همین قلعه هاست که یکی دیگر از آنها اکنون در جزیره قشم و در بندر لافت واقع شده است این بنا در سال 87 توسط یکی از باستان شناسان کشور کشف شد.

این بنا کوچک تر از قلعه پرتغالی های هرمز است و ارتفاع دیوارهایش به چهار متر هم نمی رسد. هر چند که این بنا هم از آهک و گچ ساخته شده است اما کلیسایی مانند کلیسای هرمز ندارد. این بنا هم بیشتر برای انبار اسلحه و مهمات کاربری داشته است.

3. آثار محدود قلعه بندر کنگ

قلعه بندر کنگ را اکنون نمی توان تصور کرد که چه عظمتی داشته است چون آثار زیادی از آن باقی نمانده جز چند ستون سنگی. در جلد دوم کتاب سمینار خلیج فارس آمده است: زمانی پرتغالی ها جزیره هرمز را ترک کردند که از پس دریافت قلعه هرمز عاجز شدند آنها از شاه عباس خواستند تا در عوض چشم پوشیدن از سواحل ایران، بتوانند در بندر کنگ قلعه ای بسازند و در بحرین مروارید صید نمایند. آنها این اجازه را دریافتد و قلعه ای کوچک ساختند به نحوی که از آن تنها بخش کوچکی در کنار ساحل بندر کنگ باقی مانده است. این بنا نیز از گچ و ساروج ساخته شده بود و بعد از 500 سال هنوز آثاری از آن باقی است.

این قلعه زمانی دارای گمرک، تجارتخانه و بارانداز بود و محل تجارت پرتغالی ها و هلندی ها در این منطقه به شمار می رفت. چون بندر کنگ از همان زمان قدیم هم به دریانوردی و ناخداهایش معروف بود و قدمت طولانی در مهارت دریانوردی داشت و ناخداهای آن با کشتی های عظیم بادبانی برای تجارت به هند، مومباسا و کشورهای آفریقایی می رفتند.

4. عظیمترین قلعه بعد از هرمز در لارک

قلعه ای دیگر برای پرتغالی ها در استان هرمزگان وجود دارد که به آن هم قلعه پرتغالی ها می گویند. این بنای تاریخی ثبت ملی شده در جزیره لارک قرار گرفته که پس از فتح هرمز و انتها امپراطوری پرتغالی ها در این دریا، به عنوان زندان مورد استفاده حاکمان جزیره قرار می گرفته. همچنین در زمان وقوع بارش باران های سیل آسا و تخریب منازل مسکونی جزیره، پناهگاه امنی برای ساکنان لارک به شمار می رفته است.

این بنا هم یکی از بناهای تاریخی مهجور مانده در جزیره لارک است که اقدامات محدودی برای بازسازی و حفاظت از آن شده است. قلعه پرتغالی های لارک در شمال جزیره و در دوره صفوی ساخته شد و اکنون با ستون های جدید کار گذاشته شده، نگهداری می شوند. این بنا بعد از قلعه جزیره هرمز عظیمترین قلعه پرتغالی ها بود.

5. قلعه ای در چابهار که پرتغالی ها نساختند اما به اسم آنهاست

قلعه ای هم در چابهار و روستای تیس وجود دارد که به قلعه پرتغالی ها معروف بوده اما این قلعه بر خلاف قلاع دیگر توسط پرتغالی ها ساخته نشده است بلکه قدمت آن به دوره اسلامی می رسد و تنها پرتغالی ها در آن مستقر شده بودند. این بنای تاریخی در منطقه آزاد چابهار شبیه به کاروانسرای شاه عباسی بیستون ساخته شده است، شاید چون هم عصر شاه سلیمان صفوی است. این بنای ثبت ملی شده دارای چهار گوشواره و دیوارهای هشتی است که روی تپه ای واقع شده و برای آنکه دید خوبی به دریای عمان داشته باشند، در گذشته دو برج هم در دو طرفش ساخته بودند.

این بنا که در سال 54 ثبت ملی شد، از سنگ، آجر، ساروج و گچ به سبک معماری سلجوقیان ساخته شده و در دوره های بعد معماری صفوی و قاجاری هم به آن افزوده شد. این بنا دارای حیاط، آب انبار و چاه بوده است که به دلیل داشتن موقعیت راهبردی و استراتژیک توسط پرتغالی ها تصرف شد اما در سال 1622 میلادی پرچم پرتغال در این نقطه پایین آمد.